یکی از مهمترین چالش‌ها، عدم هماهنگی بین وزارت نیرو و جهاد کشاورزی است، رشد جمعیت و افزایش مصرف آب باعث تشدید بحران آب در ایران شده است.
به گزارش بازار اصناف آنلاین به نقل از صبح ایرانیان آنلاین: رشد جمعیت در سال‌های اخیر نیاز به منابع آبی را افزایش داده و در مقابل خشکسالی نیز با آن همسو شده و در نهایت به کاهش آب‌های زیرزمینی و ذخایر آبی در سدها منجر شده، بنابراین برداشت بیش از حد آب‌های سطحی و زیرزمینی از طریق شبکه بزرگی از زیرساخت‌های چاه‌های عمیق، وضعیت آب کشور را به سطح بحرانی رسانده است.
به‌همین‌منظور، دبیرخانه دائمی مدیریت هوشمند آب راه‌اندازی شده و باتوجه به شرایط بحرانی آب در کشور به‌دنبال راه‌حل‌های مناسب از طریق هم‌اندیشی با صاحب‌نظران این حوزه حیاتی در کشور است.
بر همین اساس، اولین کنگره بین‌المللی حکمرانی هوشمند مصرف آب با حضور حکمرانان و ذینفعان حوزه مصرف آب کشور؛ تشکل‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در سالن همایش‌های بین‌المللی صداوسیما برگزار شد.
امروز جنگ‌ها بر جنگ آب در دنیا متمرکز است
مشاور اقتصادی رهبر معظم انقلاب در اولین کنگره بین‌المللی حکمرانی هوشمند مصرف آب با اشاره به موضوع حیاتی آب و بهره‌وری تاکید کرد: امروز جنگ‌ها بر جنگ آب در دنیا متمرکز است، چون آب منبع محدودی است که نحوه استفاده از آن برای کشورها بسیار تعیین‌کننده است.
همچنین، در رابطه با جمعیت و سرانه آب تجدیدپذیر؛ هم به جمعیت ما اضافه شده و هم نحوه استفاده از آب و بهره‌برداری از آن تغییر کرده است، به‌گونه‌ای که ما از حدود سال ۱۳۳۰ که ۶هزار و ۸۵۸ متر مکعب سرانه آب داشته‌ایم، به زیر هزار و ۷۰۰ مترمکعب سرانه آب رسیده‌ایم.
آقامحمدی در ادامه افزود: براساس آنچه شاخص‌ها می‌گویند وقتی ما به شاخص آب تجدیدپذیر کمتر از هزار و ۷۰۰ مترمکعب می‌رسیم، در مرحله تنش قرار می‌گیریم و اگر به کمتر از هزار مترمکعب برسیم، دیگر به مرحله بحرانی رسیده‌ایم. بنابراین، ما در یک مرحله تعیین‌کننده‌ای از زمان برای مصرف آب قرار داریم.
باتوجه به توسعه کشور و ضرورت سرعت توسعه، اگر نتوانیم مسئله آب را مدیریت کنیم و حکمرانی آب انجام دهیم؛ به‌معنای همه قاعده‌گذاری‌ها،یعنی همه قواعدی که چه در بخش خصوصی و چه دولتی و چه حاکمیت منسجم باشد، با مشکلات جدی در این حوزه مواجه می‌شویم و امکان اینکه بتوانیم برنامه‌های خود را جلو ببریم، نخواهیم داشت.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با هشدار کاهش شدید آب‌های زیرزمینی اظهار کرد: از طرفی، درباره منابع آب تجدیدپذیر کشور به‌دلیل اینکه از آب‌های زیرزمینی استفاده‌های بالایی انجام گرفته، اکنون با کاهش شدید آب مواجه شده است که در این صورت دشت‌ها فرو می‌ریزند و امکان کار کشاورزی از بین می‌رود.
آقا محمدی با تاکید بر اهمیت زیرساخت‌های اقتصاد آب در کشور گفت: عدم‌تعادل بین منابع و مصارف آب کشور وجود دارد. براساس آمار وزارت نیرو، مصرف آب کشاورزی ۸۲ میلیارد مترمکعب است، البته وزارت جهاد کشاورزی حرف دیگری در این زمینه دارد که باید در زمینه آن تحقیق شود. کل اراضی زیرکشت ما ۱۷.۷ میلیون هکتار است که ۸.۳ آن اراضی آبی و ۵.۹ اراضی دیم و نحوه برداشت از اراضی دیم مسئله‌ای است که تاکنون مغفول مانده است.
اراضی آبی هم بازده محصولی دارد و الگوی کشت در آن مطرح است.
بهره‌برداری از منابع آبی دشت‌ها
وی با بیان اینکه باید به بهره‌برداری از دشت‌ها تمرکز کنیم، ادامه داد: ۶۰۹ دشت در کشور داریم که تمام آنها کم‌آب نیستند، حدود ۲۰۰ دشت داریم که آب خوبی دارند، اما از آنها بهره‌برداری مناسب نمی‌شود و هر دشتی حکم مربوط به خود را داراست؛ این موضوع بستگی به جمعیت و میزان بهره‌برداری از آن دارد.
استفاده از این دشت‌ها یک موضوع اساسی در اقتصاد کشور است. بنابراین، هر شیوه‌ای از حکمرانی آب را که بخواهیم اجرا کنیم، نیازمند این است که بدانیم چه تاثیری بر زندگی طرف مقابل دارد، بنابراین نباید زندگی‌ها خراب شود، چون قرار است برای آینده آنها خوب باشد، در این صورت مقاومت در برابر آن به‌وجود می‌آید و قابل‌اجرا نخواهد بود.
چالش‌های مدیریت آب
مشاور اقتصادی رهبر معظم انقلاب با اشاره به چالش‌های موجود کشور در حوزه مدیریت آب تصریح کرد: یکی از این چالش‌ها، نبود هماهنگی بین وزارت نیرو و جهاد کشاورزی است که در حوضه آبخیزداری با هم چالش دارند و دوگانه بودن حاکمیت در این موضوع باید حل‌وفصل شود. همچنین، قوانین و مقررات نامناسب آب‌های زیرزمینی که از سال ۴۷ شروع شده و به‌تدریج قوانینی برای آن گذاشته شده، دارای مشکلاتی است که باید برطرف شوند.
اقتصاد آب به‌عنوان یک سرمایه
وی افزود: مسئله اقتصاد آب از دیگر مسائلی است که به‌عنوان یک سرمایه وقتی مصرف میشود، باید میزان بهره‌وری، تعرفه و بازده بودن آن را بدانیم. چنانچه قیمت‌ها، نظامات و درآمدها در این زمینه باید مشخص شوند.
متوسط جهانی بهره‌وری فیزیکی آب کشاورزی ۲.۵ کیلوگرم مترمکعب، اما این رقم در ایران ۱.۳۹ است؛ بنابراین جای کار گسترده‌ای در این حوزه وجود دارد.
مصرف صیانتی آب کشور
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره راهکارهای مدیریت هوشمند آب در کشور اظهار کرد: نخستین راهکار این است که به‌سمت مصرف صیانتی آب برویم و انتقال مراکز جمعیتی به کناره آب‌ها را داشته باشیم. ما اکنون از منطقه مکران زیاد حرف می‌شنویم،اینکه قرار است ۴ میلیون واحد مسکونی در ایران بسازند، اما نشنیدیم یک میلیون آن را قرار است، در مکران بسازند. معنای آن این است که نقشه‌راه جمعیتی باید برای مکران داشته باشید و خانه برای آنهایی بسازید که قرار است آنجا ساکن شوند که چنین چیزی را تاکنون نشنیده‌ایم. همچنین، اصلاح تعرفه‌گذاری و ارزش‌گذاری‌ها در حوزه آب باید انجام شود.
لزوم اصلاح سیاست‌گذاری‌های مدیریت آب
آقامحمدی با انتقاد از سیاست‌گذاری‌های حوزه آب اظهار کرد: اشکال اساسی ما این است که با مدیریت آب می‌خواهیم، منافع نزدیک افراد را به‌هم بریزیم.
اکنون آب صاحب دارد؛ اگر ما صاحبان فعلی آب را به‌رسمیت بشناسیم و بعدا با آنها درباره بهره‌وری صحبت کنیم، استقبال می‌کنم؛ چون در غیر این صورت با مقاومت مواجه خواهد شد.
مشاور اقتصادی رهبر معظم انقلاب در پایان اظهارامیدواری کرد: این امکان باید برای کشور به‌وجود بیاید که از آب‌های دریا و ژرف هم بتواند خوب استفاده کند و هم بتواند نوع استفاده از آب‌های زیرزمینی را تغییر و آب‌های سطحی را مراقبت و محافظت کند.
اگر مصرف آب در واحدهای صنعتی صرفه‌جویی میشود، باید هزینه آن را بپردازیم.
لازم است تا یک قاعده اقتصادی تعیین کنیم که همه بتوانند به‌سمت استفاده درست و بهینه آب بروند. بآب
حکمرانی هوشمند آب از حرف تا عمل
عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع‌طبیعی مجلس شورای اسلامی در نخستین کنگره بین‌المللی حکمرانی هوشمند مصرف آب؛ حکمرانی هوشمند آب را موضوع مهمی برای کشور قلمداد کرد و گفت: بسیار خوب است که این موضوع اکنون موردتوجه قرار گرفته است که امیدوارم در حوزه اقدام و عمل هم وارد شود.
به‌عنوان کسی که چندین سالی در کسوت قانون‌گذاری بوده و از قبل نیز در حوزه اجرا فعالیت داشته‌ام، معتقدم باید درباره بعضی مفاهیم و معناها به‌صورت پیش‌فرض با هم گفت‌وگو کنیم.
اینکه تصور ما از حکمرانی و معنای حکمرانی به‌صورت عام چیست؟ تصور ما از هوشمندسازی چیست؟
براساس تصوری که داریم، آیا می‌ترسیم با هوشمندسازی مواجه شویم یا نمی‌ترسیم؟
می‌خواهیم هوشمندسازی ابزاری باشد که به ما در حکمرانی آب کمک کند یا نه؟
اینها همه پیش‌فرض‌هایی است که مدیران تصمیم‌گیر باید مقداری با خودشان واقعی‌تر کنار بیایند و مقداری هم در این حوزه بی‌تعارف باشیم.
سمیه رفیعی در ادامه تاکید کرد: فقط قرار نیست واژه‌هایی را دراین‌باره بر زبان جاری، اما در عمل طور دیگری رفتار کنیم.
شاید در مجامع علمی و کارشناسی خود به مفاهیم عمیق و بلندی برسیم، اما واقعیت این است؛ تا زمانی که اینها به منصه ظهور و عمل نرسند، خیلی اتفاق خاصی در این حوزه رخ نمی‌دهد، مگر اینکه بیشتر غصه‌دارمان کند.
حکمرانی یک مفهوم به‌هم‌پیوسته
این نماینده مجلس با بیان اینکه واژه حکمرانی را این روزها خیلی می‌شنویم، اما آیا باور داریم که حکمرانی یک مفهوم به‌هم‌پیوسته است یا نه؟ ادامه داد: باید دید آیا همچنان درگیر ساختارهای مجزا در همه امور از موضوعات اقتصادی تا موضوعات زیربنایی مثل مدیریت آب هستیم.
تفاوت در مفاهیم اقتصادی و طبیعی در اینجا است که شاید در پیشبرد اهداف اقتصادی تاحدودی بتوانیم به‌صورت بخشی یا پازلی موفق عمل کنیم، اما زمانی که بخواهیم درباره آب و مفاهیم زیرساختی سخن برانیم، اگر به مفهوم یکپارچگی و به‌هم‌پیوستگی اعتقاد نداشته باشیم، به‌طورقطع نمی‌توانیم به آن خوب عمل کنیم و در آن صورت، جز اینکه سرمایه‌های خود را هدر دهیم، اتفاق دیگری نمی‌افتد.
رفیعی در ادامه، با بیان اینکه سلیقه‌ای رفتار کردن ما جز اینکه منابع ما را هدر دهد و در نهایت به‌هم‌پیوستگی در تحقق اهداف نداشته باشد، چیز دیگری را عاید ما نمی‌کند، خاطرنشان کرد: برای مثال، یک استان در جغرافیایی قرار دارد که خیلی دسترسی به منابع آبی ندارد، اما در طول سالیان در تمدن و فرهنگ خود توانسته سازگاری‌های خوبی را برای پایداری آب در استان خود ایجاد کند.
هوشمندسازی در بخش کشاورزی
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس با اشاره به هوشمندسازی در بخش کشاورزی گفت: این هوشمندسازی وقتی اتفاق می‌افتد که کشاورزی ما با تمام مشکلات کشور بتواند به‌خاطر شرایط سیاسی نرخ تولید خود را نگه دارد، اما برای مثال، به‌عنوان یک گزینه در هوشمندسازی، در جای بدیهی‌ترین طرح، آبیاری قطره‌ای را پیشنهاد می‌دهیم که وقتی کشاورز می‌خواهد به سوی آن سوق داده شود، قانون یا دستورالعملی گذاشته نشده که با آبیاری قطره‌ای نمی‌تواند سطح کشت خود را بیشتر کند.
بنابراین آبیاری قطره‌ای بی‌اثر میشود یا می‌گویند از آب بازیابی در صنعت استفاده کنند، بعد تولید را بیشتر می‌کنند؛ یعنی آن مفهوم کلی را بی‌اثر می‌کند.
این نماینده مجلس در پایان تاکید کرد: به‌نظرم باید با مراجعه به این پیش‌فرض‌ها و به‌هم‌پیوستگی در این مفاهیم با هم به یک اتفاق‌نظر دست یابیم که بتوانیم به خروجی در همایش حکمرانی آب برسیم و آن را در بدنه دولت و مجلس ارائه دهیم.
ما هم این آمادگی را داریم که نتیجه آن را به سمع و نظر همکاران خود در مجلس برسانیم.
بهره‌گیری از هوش‌مصنوعی در مدیریت آب
محمدرضا قاسمی، رئیس مرکز نوآوری حکمرانی هوشمند دانشگاه علم و صنعت ایران نیز بااشاره به اهمیت هوش‌مصنوعی در مدیریت آب گفت: از ۲ دهه قبل در دانشگاه‌های کشور کمر همت بسته شده برای پرداختن به موضوع هوش‌مصنوعی و امروز در رتبه چهاردهم دنیا در این زمینه قرار داریم که رتبه خوبی در دنیا است.
وی افزود: ۲۶ آبان سال ۱۴۰۰ ، وقتی رهبر معظم انقلاب به مسئله هوش‌مصنوعی ذیل نظام مسئله‌محوری اشاره فرمودند، تعبیردقیق ایشان این بود که در اداره آینده دنیا چون از ابزار هوش‌مصنوعی استفاده میشود، پرداختن به این موضوع برای ما دارای اولویت است و باید جزو ۱۰ کشور برتر دنیا در این زمینه باشیم که امروز نیستیم.
رئیس مرکز نوآوری حکمرانی هوشمند دانشگاه علم و صنعت ایران افزود: کشور برتر دنیا شدن در حوزه هوش‌مصنوعی از مسیر دانشگاه کار دشواری نیست، اما ۱۰ کشور برتر در مطالعات تحقیقات دارای ارزش است که بعضی کشورها در مطالعات تحقیقات رتبه‌ای ندارند، اما در حوزه کاربردی‌سازی جزو کشورهای پیشرفته هستند.
ما در حوزه کاربردی‌سازی با اختلاف آمار و شاخص‌ها بین رتبه ۵۰ تا ۷۰ در دنیا هستیم، یعنی اصلا وضعیت خوبی در این حوزه نداریم. نمونه آن هم در صنعت آب کشور مشهود است.
قاسمی با اشاره به ظرفیت‌های استفاده صنعت آب کشور از هوش‌مصنوعی گفت: در حالی که از این ظرفیت بسیار کم بهره می‌بریم.
واقعیت این است که چقدر حکمرانی ما در عرصه هوشمندسازی فرآیندها و برنامه‌ریزی در نظام تصمیم‌گیری کشور عاقلانه و مبتنی بر داده و چقدر سلیقه‌ای و مبتنی بر ذائقه افراد بوده است؟
وی افزود: اگر قرار بوده مبتنی بر داده عمل کنیم و حکمرانی شواهدمحور و داده‌محور را ترویج دهیم، مسئول آن کیست؟
غیر از مجلس شورای شورای اسلامی و نهادهایی که متولی تصمیم در عرصه حکمرانی کشور هستند؟ اما باید اول به یک عزم ملی برسیم که می‌خواهیم در عرصه حکمرانی آب کشور از ظرفیت فناوری استفاده کنیم.
استفاده از فناوری در وزارت نیرو در بخش برق بسیار بیشتر از بخش آب است. قاسمی با بیان اینکه نظام قیمت‌گذاری در بخش کشاورزی، صنعت و بخش‌های دیگری که آب در آنها استفاده میشود، عادلانه و علمی نیست، گفت: با استفاده از ظرفیت هوش‌مصنوعی می‌توان به قیمت‌گذاری عادلانه رسید.
همچنین، انتقال آب بین‌حوضه‌ای برای تامین آب در بخش شرب، کشاورزی و صنعت کشور که جزو چالش‌های امروز ما است را می‌توان با هوش‌مصنوعی مدیریت کرد.
وی بااشاره به تبخیر آب زیاد در فرآیند انتقال و توزیع در بخش کشاورزی، گفت: عدم رعایت حقابه‌های محیط‌زیستی و اثرات اجتماعی آن، برداشت‌های بی‌ضابطه از منابع تجدیدپذیر و در نهایت آلودگی‌های آب‌های سطحی از چالش‌های اصلی بحث حکمرانی آب کشور است و در همه آنها می‌توان از راه‌حل‌های هوش‌مصنوعی استفاده کرد که دنیا در حال بهره بردن از آنها است.
انگشت اتهام به سوی بخش صنعت
مدیر زیرساخت سازمان ایمیدرو در کنگره حکمرانی هوشمند مصرف آب با اشاره به مصرف آب بخش صنعت گفت: با وجود اینکه طبق آمار، بخش صنعت کوچک‌ترین مصرف‌کننده آب کشور است، اما گاه متهم به بزرگ‌ترین مصرف‌کننده در برخی شهرستان‌ها هستیم، اما واقعیت این است که کل مصرف آب بخش صنعت، حدود ۳ درصد است، اما خود را مبرا از اینکه بهره‌وری و استفاده مجدد از آب ایجاد کنیم، نمی‌دانیم و سابقه ما حداقل کارکردهای ما در این سال‌ها این مسئله را نشان می‌دهد.
منیژه غلامرضایی با بیان اینکه بزرگ‌ترین مصارف بخش صنعت در بخش پتروشیمی، کشت و صنعت و کاغذ است، ادامه داد: گاه انگشت اتهام به سوی بخش معدن و صنایع‌معدنی است، اما کل مصرف این بخش حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب است؛ در برابر عددهای ۲۰۰ میلیارد مترمکعبی که ذکر میشود.
احداث نخستین خط انتقال آب توسط صنایع
مدیر زیر ساخت ایمیدرو افزود: مصرف آب بخش معدن و صنایع‌معدنی با توسعه‌های آتی، پیش‌بینی ۴۵۰ میلیون مترمکعب است که باتوجه به محدودیت‌هایی که در سال‌های اخیر برای صنایع پیش آمد، صنایع سعی کردند این محدودیت‌ها را با تامین منابع بلندمدت جبران کنند که مهمترین آن همین خطوط انتقال آب است. نخستین خط انتقال آب توسط صنایع احداث شد که خط انتقال به فلات مرکزی با مشارکت شرکت‌های گل‌گهر، چادرملو و ملی مس ایران است که در حال حاضر به‌بهره‌برداری رسیده؛ آب تا سرچشمه، سیرجان و از آن‌سو تا اردکان یزد انتقال پیدا کرده و فاز اول شیرین‌سازی به ظرفیت ۲۰۰ میلیون مترمکعب در روز بهره‌برداری و فاز دوم ۸۰ درصد پیشرفت داشته است.
بهره‌وری در صنعت با استفاده از آب‌های نامتعارف
وی افزود: بحث دیگر اصول بهره‌وری در صنعت و افزایش بهره‌وری در آن با استفاده از آب‌های نامتعارف است.
در حال حاضر ۷ تا ۱۰ درصد آب موردنیاز صنعت از محل پساب تامین میشود. برنامه‌ریزی شده است که این میزان تا ۳۰ درصد یعنی ۱۰۰ میلیون مترمکعب برسد.
قوانین به صورت سالانه و در برنامه هفتم توسعه برای بازتخصیص مجدد آب به بخش صنعت در نظر گرفته شده است.
غلامرضایی خاطرنشان کرد: پساب بندرعباس یکی از پروژه‌های بزرگی بود که ایمیدرو و شرکت‌های صنعتی و معدنی در زمینه پساب اجرا کردند. سال‌ها این پساب یک فاضلاب ناکارآمدی داشت که ایمیدرو و شرکت‌ها از طریق احداث شرکت تامین و توسعه زیرساخت خلیج‌فارس در منطقه ویژه خلیج‌فارس، وارد این سرمایه‌گذاری شدند.
طبق این پروژه، قرار است در بخش اول که حدود ۹۹ درصد پیشرفت داشته است، بخش مخازن و ایستگاه‌های پمپاژ بروزرسانی شود و تصفیه‌خانه موجود بازسازی و ارتقا یابد و تصفیه‌خانه تکمیلی احداث شود.
این پساب به منطقه ویژه خلیج‌فارس که محل استقرار صنایع فولادی است منتقل میشود و قرار است از این پساب برای صنایع فولادی استفاده شود که در حال حاضر کل پروژه ۲۴ درصد پیشرفت داشته و در کل، پروژه هدف تامین ۱۰۰ هزار مترمکعب آب در شبانه‌روز است.
فولاد مبارکه، الگوی بازچرخانی
وی افزود: یکی دیگر از پروژه‌های بزرگ و نمونه بسیار خوب که انجام شده؛ در فولاد مبارکه است که فاضلاب ۹ شهر اطراف خود را با سرمایه‌گذاری ۶۰ میلیون یورو جمع‌آوری کرده و از سال ۹۸ به‌میزان یک مترمکعب رسانده و قرار است تا سال ۱۴۰۴ به ۱۳ میلیون مترمکعب پساب در سال برساند.
کل مصرف آب مبارکه ۲۸ میلیون مترمکعب بوده که برنامه‌ریزی شده است تا ۵۰ درصد مصارف خود را از محل پساب تامین و برداشت خود از زاینده‌رود را کم کند.
از طرف دیگر، فولاد مبارکه در خط سوم انتقال آب به اصفهان، از خلیج‌فارس در فاز اول و دریای عمان در فاز دوم مشارکت کرده است و ان شاءالله تا ۵ سال آینده کل مصرف آب خود را از زاینده‌رود مستقل خواهد کرد که ۵۰ درصد از محل انتقال آب و ۵۰ درصد از محل پساب است.
