صنعت دارویی کشور نباید بیش از اندازه بزرگ شود، مهندس فرامرز اختراعی رئیس سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته بندی دارویی است که به عنوان یکی از مدیران تاثیرگذار اصلی صنعت دارویی کشور می تواند پاسخگوی بسیاری از سوال های این حوزه باشد.

به گزارش بازار اصناف آنلاین: مهندس اختراعی در رشته شیمی دانشکده فنی دانشگاه تهران تحصیل کرده است. در کارنامه کاری وی فعالیت در شرکتهایی مانند داروپخش، تماد، توفیق دارو، برهان دارو، طالیه داران صنعت فرایند تهران، پرند داروی تهران، شیمی آذرجام تهران و فر ایند شیمی حکیم تهران به چشم می خورد.

وی پایه گذار تولید مواد موثره دارویی در مقیاس صنعتی در ایران است. مهندس فرامرز اختراعی تا کنون موفق به دریافت ۶ لوح تقدیر در دوره های مختلف ریاست جمهوری شده است.

فرامرز اختراعی در کتاب مجموعه گفت وگوهای مدیران دارویی ایران در سال ۱۴۰۱ که به کوشش موسسه آلند انتشار یافته است، به عملکرد صنعت دارو در سال ۱۴۰۱ پرداخته است.

وی اعتقاد دارد که صنعت دارویی کشور نباید بیش ازاندازه بزرگ شود. در ادامه گفت و گوی مجید بیگناه فعال رسانه ای صنعت دارو با مهندس فرامرز اختراعی رئیس سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته بندی دارویی کشور را می خوانید.

لطفا کمی خودتان را معرفی کنید و از سوابق کاری و فعالیت های خود توضیح دهید.

متولد سال ۱۳۴۲ هستم. تحصیلات مهندسی شیمی از دانشکده فنی دانشگاه تهران دارم. بعد از تحصیلات در صنعت دارو مشغول شدم. روی تولید مواد موثره دارویی فعالیت خود را آغاز کردم و مدت طولانی در این حوزه مشغول بودم.

چند سال پیش از بازنشستگی وارد فعالیتی که برادرم شروع کرده بود و سابقه خانوادگی هم در این زمینه داشتیم شدم و به ساخت ماشین آلات صنعتی و ساخت و راه اندازی کارخانه پرداختم. عمدتا هم ساخت کارخانجات شیمیایی که زیاد از حوزه فعالیت و تخصصم فاصله ندارد. ۲۵ سال است که عضو و رئیس سندیکای مواد موثره دارویی هستم. در این مدت، قریب به ۱۲ انتخابات در این سندیکا برگزار شده است و در هر دوره مورد اعتماد صاحبان این صنعت بودم. روزی که شروع کردیم مواد اولیه دارو تقریبا در کشور تولید نمی شد. ما با اقلامی مثل داروهای مشتق از تریاک شروع کردیم که داروهای تحت کنترل هستند و به آرامی در تولید سایر داروها مثل داروهای معدنی و سپس داروهای ارگانیک و سپس داروهای پیچیده فعال شدیم. در حال حاضر بیش از ۷۲ درصد نیاز کشور به مواد موثره دارویی در داخل تولید می شود که تحول بزرگی محسوب می شود.

بخش بزرگی از صرفه جویی ارزی و خودکفایی در صنعت دارویی مرهون این صنعت است.  در حوزه بسته بندی دارو هم بحمدالله به خودکفایی کامل رسیدیم. در تولید ماشین آلات صنعت داروشیمی یا شیمی دارو یا مواد موثره دارویی هم جایگاه بسیار متعالی داریم و تقریبا خودکفا هستیم. پیچیده ترین تجهیزات این حوزه را خوشبختانه در ایران تولید می کنیم. در دنیا کشورهای انگشت شماری (در حد چهار یا پنج کشور) هستند که کشور ما و مجموعه ما جزو آنها است و یکی از افتخارات کشور ما در تولید تجهیزات های تک به شمار می رود. این صنعت به درجه ای از رشد و بلوغ رسیده است که تجهیزات خود را تولید و فناوری آن را صادر می کند. صحبت هایی با روسیه شده است و همچنین کشورهای اطراف که هیچکدام مواد موثره دارویی تولید نمی کنند. ساخت مواد موثره دارویی متعلق به کشورهای پیشرفته است و هند و چین؛ ایران جزو معدود کشورهای در حال توسعه است که مواد موثره دارویی تولید می کند. چون این حوزه و ناخالصی های آن که باید اعداد بسیار کوچک باشند کار بسیار سختی است. کشور ما هم در حوزه منابع انسانی بسیار قوی شده است و دانشمندان نامی در این حوزه مشغول هستند و از طرف دیگر کارخانه های بسیار پیشرفته ای داریم. تولید مواد موثره دارویی تا ۶۰۰ بار فشار و در دمای ۳۵- تا ۴۰۰ درجه سانتیگراد در ایران انجام می شود که شرایط واکنشی بسیار سختی است. در حوزه پیچیدگی هم انواع داروهای آنتیبیوتیکی، داروهای هورمونی، داروهای قلب و عروقی، داروهای دیابت، داروهای ضد سرطان، داروهای بیماران خاص و صعب العلاج، همه اینها به دست همین منابع انسانی دانشمند و فرهیخته و با امکانات ۱۰۰ درصد داخلی و در همین کارخانه های داخلی تولید می شود. خیلی ها تلاش کردند درجه عزت این صنعت را پایین بیاورند و به دنبال باز کردن راه ورود رقبای خارجی بودند. اینها از دور قدرت خارج شده اند، چون این صنعت هم بسیار قوی شده است. وقتی محصولات ما به اقصی نقاط دنیا صادر می شود دیگر تحمیل این موضوع که از نظر کیفی یا قیمتی یا غیره قابل رقابت نیستند، خیلی سخت است. علیرغم مشکلاتی که برای این صنعت به وجود آمد، صنعت روی پای خود ایستاده است و ستون قابل اتکایی برای مردم است. ما در صنعت دارو جایگاه قوی داریم و به نظر من بخش مهمی از این افتخار مربوط به تولید مواد موثره و بسته بندی دارویی است. بخش مهمی از سابقه کاری من در این حوزه بوده و برای من هم افتخاری است که با این توسعه همراه بودم.

عملکرد سال دارویی گذشته را در کشور چگونه ارزیابی می کنید و چه توصیه و راهکارهایی را برای رفع مشکالت دارویی در سال پیش رو پیشنهاد دارید؟

از دو زاویه باید به این موضوع نگاه کرد. اول توسعه فنی است که الحمدلله در دست صنعتگران و کارآفرینان است و خیلی خوب جلو می رود. باید اعتراف کرد که سال های طولانی دولت ها هم از این توسعه حمایت کردند. اما ظاهرا یک رویه و یک عادت است که اگر جایی خوب رشد کند بعضی ها نگران می شوند و برایش ترمز می گذارند. این اتفاق افتاد و خیلی تلاش کردند که این صنعت را بی  هویت کنند و آن را هم از جهت فنی و هم از جهت اقتصادی زیر سوال ببرند.  لذا در مورد عملکرد باید زاویه دید را مشخص کنیم. بخش خصوصی و حتی بخش های وابسته به دولت در این حوزه پیشرفت فوق العاده ای داشتند و دارند. یعنی سرعت توسعه خیلی خوب است. ولی بخش های حاشیه ای مرتبط با صدور مجوزها، قیمتگذاری و غیره، در مقابل این توسعه مقاومت دارند. شاید اثر نفوذ دلال های کالاهای خارجی باشد یا شرکت های فراملیتی که از این بابت بسیار ابراز نگرانی می کنند؛ احساس می کنند نه تنها بازار ایران بلکه بازار کشورهای دیگر را هم در آینده از دست می دهند. چون ایران به عنوان یک قدرت در این حوزه توسعه پیدا می کند و به طریق طبیعی در حال پیشرفت است، چه دیگران بخواهند و چه نخواهند.

 پس به نظر شما شرایط دارو در سال گذشته خوب نبود؟

یک اتفاق در سال گذشته افتاد به نام «طرح دارویار» که مهم ترین بخش این طرح آزادسازی نرخ ارز بود و بقیه هر چه بود حاشیه بود. این اتفاق چون به شکل ناگهانی و به شکل یک شوک به صنعت دارو وارد شد، بخش های جانبی که باید همراه می شدند همراهی نکردند. مثل افزایش متناسب تسهیلات بانکی تا بتواند سرمایه در گردش این شوک را جبران کند، که اتفاق نیفتاد و روی ظرفیت های تولیدی تاثیر بدی گذاشت. یا برنامه ریزی که باید انجام می شد، درست انجام نشد. اصال نمی توان چیزی به نام برنامه یا طرح دارویار را در حد ۲-۳ برگ کاغذ هم پیدا کنید. ما که در این کار هستیم چیزی ندیدیم.  یک سری حاشیه های رسانه ای یا به قول خودشان پیوست رسانه ای و تبلیغات خارج از واقع هم برای پیشبرد این طرح انجام شد. برای مثال گفتند قاچاق دارو زیاد بود. ما این را باور نداریم. نه پروندهای برای قاچاق معکوس دارو وجود دارد و نه ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز پروندهای دارد. یکی دو بار هم چیزهایی گفتند و بعد معلوم شد اشتباه بوده است.  برای مثال محمول های از شمال عراق به جنوب عراق می رفت و از جاده های ما استفاده کردند و گفته شد قاچاق دارو انجام شده است؛ بعد معلوم شد که مبدا و مقصد دارو هر دو عراق بوده است. تحلیل این است که چون دارو ارزان است، قاچاق می شود در حالی که دارو کالای قانونمندی است که قیمت بر روی قاچاق آن خیلی تاثیر ندارد. البته نمی توان کامل منکر این قضیه شد اما در مورد کشورهای محدودی مثل افغانستان و در حد مسافرتی قاچاق وجود دارد. دارو قبل از آمدن نرم افزارها هم کنترل می شد و این کنترل در همه مراحل از تولید و توزیع تا داروخانه انجام می گرفت. البته بعضی از داروها مثل انسولین قلمی واقعا قاچاق شد، اما این قاچاق به دلیل عدم کنترل انجام شد و به محض ایجاد سامانه جدید TTAC با سرمایه گذاری هنگفت و ارائه دارو با کد ملی، جلوی این قاچاق هم گرفته شد. دارو کالای قاچاق پذیر نیست. برای نمونه در همین کشور عراق که داروهای برند با قیمت پایین وجود دارد، قاچاق به داخل کشور ما صورت نمی گیرد و داروی عراقی در بازار نمی بینید. هیچ بیماری داروی قاچاق استفاده نمی کند و هیچ داروخانه ای هم جرات نمی کند داروی قاچاق عرضه کند. این ادله ای بود از سوی برخی کارشناسان که به گفته خودشان در اکثریت هستند و آن این است که ارز ارزان نباید وجود داشته باشد و ارز باید تک نرخی شود. این تحلیل ها در جای خود درست هستند اما حمایت از مردم چه می شود؟ به نظر من در دارو که امکان قاچاق آن وجود نداشت نباید این اتفاق می افتاد. اگر هم قرار بود این اتفاق بیفتد باید به صورت تدریجی شکل می گرفت که بانک ها بتوانند تسهیلات خود را تنظیم کنند، بیمه ها بتوانند حمایت خود را انجام دهند، سازمان برنامه و بودجه اگر قرار است پشتیبانی بکند به مرور انجام شود؛ اما ناگهان با یک بحران اساسی روبه رو شدند. لذا نمره نظام دارویی در سال گذشته بدترین و پایین ترین نمره در سال های بعد از انقلاب تا کنون بوده است.

بنابراین می توان گفت برای اجرای دارویار، زیرساخت ها آماده نبود و این طرح عجولانه اجرا شد؟

این طرح بیشتر بنگاه محور بود، بنگاه های دارویی اعم از تولیدی و وارداتی، خیلی برایشان خوب است که کالا گران باشد چون حاشیه سودشان بالا می رود. این طرح مردم محور نبود. خیلی از همکاران داروساز اعتراض می کنند که چرا نمی گذارید صنعت دارو بزرگ شود؟ این سوال خیلی شنیع و بی شرمانه است. به چه قیمت صنعت داروسازی باید بزرگ شود؟ چه کسی گفته است که این صنعت باید بزرگ شود؟ در هر صنعتی یک حجم مشخص از بودجه کشور معنا دارد. در ایران و همه کشورها نسبت هایی وجود دارد. واژه GDP یعنی تولید ناخالص داخلی. برای مثال بودجه دارو نسبت به GDP ،بودجه درمان نسبت به GDP ،بودجه آموزش و پرورش نسبت به GDP ،شاخص ها و نرم های بین المللی در این موارد وجود دارد. این شاخص برای دارو یک درصد است. یعنی کل بودجه دارو باید یک درصد تولید ناخالص داخلی ایران باشد. حاال که تولید ناخالص داخلی ما به دلیل تحریم پایین رفته است، بودجه دارو هم باید پایین تر باشد؛ چه اتفاقی افتاده است که حاال از ۱۳٫۵ درصد هم بالاتر رفته است؟! یعنی بازار داروی ما ۱۳٫۵ برابر بزرگتر از استاندارد است. خب اگر کسی می خواهد در بازار بزرگ تری کار کند وارد صنف طلا و جواهر شود، چرا از دارو که ابتدایی ترین ابزار درمان مردم است سوءاستفاده می کند؟ نباید این کار را بکنند. پس این سوال بی شرمانه ای است و انتظارات آن هم بیشرمانه تر است.

هرکسی این صنعت برایش کوچک است، برود لوازم آرایش تولید کند؛ برود مکمل تولید کند؛ همان طور که الان هم دارند این کار را می کنند. کسی هم اعتراضی نمی کند. اما وقتی قیمت یک دوز دارو آنقدر بالا می رود که مردم از تامین آن عاجز شوند، هزینه های وحشتناک درمان بر آنها مستولی می شود. آنوقت بیمارستان ها و درمان و جراحی ها و هزینه های دیگر بار سنگینی بر گرده کشور، بیت المال و مردم وارد می کند. سلامت حق طبیعی مردم است و قرار هم بود که مجانی باشد. البته شرکت های تولیدی باید سود منطقی داشته باشند، اما تعدادشان باید محدودتر باشد و سودشان هم باید متناسب با این صنعت باشد. دلیلی ندارد که کسی بگوید من دارو تولید می کنم، چرا مثل لوازم خانگی سود ندارم؟ مگر قرار است داشته باشی؟ از جیب چه کسی؟ به چه قیمتی؟ به نظر من این رفتار بسیار شنیع و ناشی از مادی گرایی مطلق است. ما در این مملکت انقلاب کردیم که شان انسانیت را متعالی کنیم. چطور جرات می کنیم اینقدر مسائل را مادی ببینیم و سلامت مردم را فدای درآمد خود کنیم؟ این رفتارهای زننده ای است و در بنگاه های دارویی که اقتصاد محور هستند طبیعی است، اما در تصمیم گیران چرا؟ آنها شاخص های ما را قبول ندارند و می گویند اصال اشتباه می کنید. ما از آنها می پرسیم در دنیا چه اتفاقی می افتد؟ در دنیا نسبت دارو به GDP یک درصد است. اگر کسی می گوید نیست بیاید ما به او سند نشان می دهیم. این عرف منطقی است، آنهایی که بالاتر هستند سعی می کنند این نسبت را کم کنند و آنها که پایین تر هستند هم سعی می کنند آن را بالاتر بیاورند و به یک درصد برسند؛ چون دارو اگر کم مصرف شود، هزینه های درمان هم بالا می رود. مثل بهداشت است. اگر بهداشت توسعه پیدا کند هزینه های دارو پایین می آید و اگر دارو توسعه پیدا کند هزینه های درمان پایین می آید. این شاخص ها در دنیا تعریف شده است. بودجه دارو نسبت به GDP باید یک درصد باشد، اگر شد ۲ درصد، شما بدانید به اندازه یک درصد هزینه اضافی به کشور تحمیل کردید که مردم در جای دیگر خسارت آن را می خورند؛ مثال در درمان یا آموزش یا خیلی جاهای دیگر. عدد واقعی کل تولید ناخالص داخلی ما بعد از تحریم های نفتی حدود صد و خرده ای میلیارد دلار است. یک درصد این مقدار یعنی حدود یک میلیارد دلار باید برای دارو هزینه کنیم. اگردلارنیمایی حساب کنیم یعنی حدود سی هزار میلیارد تومان. الان بازار دارویی ما چقدر است؟ خیلی بالاتر. در حالی که این عدد هم با خارج کردن انواع داروها مثل ویتامین ها و شیرخشک و … محاسبه شده است با این هدف که بازار را کوچک تر نشان بدهند. سر چه کسی کلاه می گذاریم؟ چرا؟ مسئولان کشور، سازمان برنامه و بودجه، بیمه ها، اینها کجا هستند؟ بیمه ها باید روی اقتصاد دارو صحبت کنند. کجا هستند؟ چرا کارشناس های اینها نمی آیند؟ خواب هستند؟ جریان چیست؟ ما نگران هستیم. احساس می کنیم شاید تعارض منافع وجود داشته باشد یا واقعا بی تفاوت هستند! خب باید باهوش تر باشند. چه دلیلی دارد که ما با کمبود بودجه در جاهای دیگر مواجه هستیم؟ چون یک جاهایی داریم گشاده روی می کنیم.

یعنی منافع شخصی بر منافع ملی در صنعت دارو پیشی گرفته است؟

به نظر من بله. و این مربوط به الان نیست، مربوط به مدتی طولانی است. مسئولان نظام دارویی ما می آیند و می گویند تعارض منافع معنی اش این نیست که ما در جای دیگر بنگاه اقتصادی داشته باشیم و در این حوزه درآمد کسب کنیم!

در دنیا برای این موارد تعاریفی وجود دارد. من می گویم اگر بلد نیستیم، ببینیم دنیا چه کار می کند. سایر کشورهایی که انضباطی دارند از آنها یاد بگیریم. حضرت امام یک روزی به عنوان یک الگو گفت: «ببینید دشمن هایتان چکار می کنند و یاد بگیرید.» خب آنها چه کار می کنند؟

یک نفر اگر در نظام دارویی مسئولیت و مقامی داشته باشد تا سال ها قبل و بعد از آن حق ندارد در بخش خصوصی فعالیت کند؛ چون حداقل چیزی که دارد، رانت اطلاعاتی است. این جرم است. بدیهیات است. ما روی بدیهیات پا می گذاریم.

می گوییم اگر من جایی شریک بودم و ک%