طبق آمار گمرک ایران، تراز تجاری کشور از زمان آغاز به کار دولت چهاردهم تا به امروز رشد ۵٫۵ درصدی داشته است. اما حال باید دید که علت این رشد چیست و آیا این به معنی عملکرد مناسب دولت چهاردهم است که تیم رسانه‌ای دولت مانور تبلیغاتی گسترده‌ای را روی آن آغاز کرده است؟

به گزارش بازار اصناف به نقل از تجارت نیوز: طبق اعلام گمرک ایران، تراز تجاری کشور در بازه زمانی اول شهریور تا ۱۵ دی‌ سال جاری، ۵٫۵ میلیارد دلار رشد کرده است. از آنجا که تراز تجاری هر کشوری نشان‌دهنده تفاوت ارزش صادرات و واردات کالا و خدمات یک کشور است، در نتیجه این پرسش پیش می‌آید که علت رشد تراز تجاری کشور چیست و اینکه آیا کاهش واردات در رشد تراز تجاری کشور نقش داشته است؟

بررسی تراز تجاری ایران در دولت چهاردهم

طبق داده‌های منتشرشده از سوی گمرک ایران، از ابتدای شهریور تا ۱۵ دی‌ ۱۴۰۳، صادرات غیرنفتی ایران ۲۲٫۵ میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش ۲۴ درصدی پیدا کرده است.

همچنین در این بازه زمانی،  واردات کشور به ۲۵ میلیارد‌ دلار رسیده که نسبت به سال  گذشته ۴٫۵ درصد کاهش یافته است. البته میزان واردات از نظر وزنی هم در این دوره با کاهش ۲۰٫۵ درصدی همراه بوده است.

بر این اساس باید گفت صادرات غیرنفتی کشور در بازه زمانی اول شهریور تا ۱۵ دی‌ماه سال گذشته، ۱۸ میلیارد دلار و واردات هم ۲۶ میلیارد دلار بود. بنابراین، داده‌های گمرک نشان‌دهنده رشد ۶۹ درصدی تراز تجاری کشور در سال جاری است. اما این سوال ایجاد می‌شود که آیا میزان رشد تراز تجاری کشور واقعی است؟

علت رشد تراز تجاری کشور

شاید تراز تجاری ۵٫۵ میلیارد دلار رشد داشته اما همچنان تراز تجاری کشور در نه‌ماهه اول سال جاری منفی هفت میلیارد و  ۷۴۹ میلیون دلار بود. همچنین میزان واردات کشور از ابتدای شهریور تا ۱۵ دی ۱۴۰۲، ۲۶ میلیارد دلار بود که این مقدار در سال جاری به ۲۵ میلیارد دلار رسیده و با کاهش ۴٫۵ درصدی همراه بوده است.

بنابراین نباید از این نکته غافل شد که در حال حاضر رشد تراز تجاری کشور صرفاً ناشی از  افزایش صادرات نیست بلکه کاهش واردات نیز در این موضوع نقش داشته است.

همچنین در بازه‌ای که تیم رسانه‌ای دولت روی آن تبلیغات گسترده‌ای انجام داده تراز تجاری کشور منفی ۲٫۵ میلیارد دلار بوده است. حال آیا ثبت چنین رقمی در حدود پنج ماه جایی برای تبلیغ دارد؟

با توجه به اینکه تراز تجاری کشور در نه‌ماهه اول سال جاری منفی هفت میلیارد و ۷۴۹ میلیون دلار گزارش شده، بنابراین نباید با ارائه آمارهای مقطعی یک تصویر پایدار از اقتصاد کشور نشان داد.

رشد تراز تجاری به چه قیمت؟

کاهش واردات کشور همیشه هم نشانه خوبی نیست. به‌ویژه اینکه ایران به دلیل تحریم‌ها، مشکلات و محدودیت‌های ارزی، سیاست‌گذاری‌های نامناسب در وضعیت اقتصادی نامساعدی قرار دارد. بنابراین این  کاهش شاید بر تراز تجاری کشور به صورت مقطعی تاثیر‌ مثبت داشته باشد، اما بر وضعیت تولید، رفاه مردم و … تاثیر‌ منفی دارد و حتی ممکن است تامین برخی کالاها مشکل شود.

تاثیر مشکلات تولید و ناترازی انرژی بر تراز تجاری کشور

دلایل مختلفی برای منفی شدن تراز تجاری کشور وجود دارد که از جمله این دلایل می‌توان به تحریم، محدودیت‌های ارزی و نبود دیپلماسی اقتصادی در این موضوع اشاره‌ کرد. اما فارغ از این موضوع، مواردی همچون ناترازی انرژی و کاهش تولید هم یر کاهش تراز تجاری تاثیر چشمگیری دارند. چراکه در حال حاضر ایران در شرایط ناترازی انرژی قرار دارد و بسیاری از بخش‌ها نظیر صنایع، کشاورزی و… با این معضل درگیر هستند.

زمانی که بخش صنایع، کشاورزی و‌‌‌…  در زمستان به دلیل نداشتن گاز و در تابستان به دلیل نداشتن برق نتوانند تولید کنند، هم نیاز داخل تامین نمی‌شود و هم نمی‌توان صادرات انجام داد. در نتیجه این عوامل هم باعث منفی شدن تراز تجاری کشور می‌شوند.

با توجه به شرایط فعلی کشور،  اگر کوچک‌ترین واردات یا صادراتی انجام شود، می‌تواند بر تراز تجاری کشور تاثیر بگذارد و حتی به صورت مقطعی یک رشد نسبی را نشان دهد.

بررسی تراز تجاری کشور از ۱۳۵۷ تا امروز

بررسی تراز تجاری کشور از سال ۱۳۵۷ تا به امروز نشان می‌دهد تراز تجاری کشور در اکثر مواقع منفی و به صورت محدود تراز تجاری کشور مثبت بوده است.

در سال‌های اول انقلاب و همزمان با شروع جنگ تحمیلی، تراز تجاری کشور به دلیل جنگ دستخوش تغییرات چشمگیری شد. به عنوان مثال در سال ۱۳۶۲ تراز تجاری کشور به منفی ۱۷٫۷ میلیارد دلار رسید

البته در این دوره به دلیل کاهش تولید، تخریب زیرساخت‌ها، تامین هزینه‌های جنگ،  تراز تجاری کشور منفی شد و کشور با کاهش قابل توجه صادرات و نیاز شدید به واردات به‌ویژه در بخش کالاهای اساسی و ابزار نظامی مواجه شد.

در سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۹ که دهه سازندگی پس از جنگ تحمیلی بود، کسری در تراز تجاری همچنان وجود داشت اما نسبت به دهه ۶۰ هجری شمسی شدت آن کمتر بود. در این سال‌ها تمرکز بر بازسازی بعد از جنگ و  توسعه صادرات بود.

در دهه ۸۰ همچنان تراز تجاری کشور روند نزولی داشت. طوری که کسری تراز تجاری در سال‌های ۸۳ تا ۹۱،  به بیش از ۱۵ میلیارد دلار رسید. البته در این دوره قیمت نفت به طرز چشمگیری افزایش یافت و این امر می‌توانست بر تراز تجاری غیرنفتی تاثیر‌گذار باشد.

از سال ۹۲ وضعیت تراز تجاری کشور به دلیل  شروع تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران تغییر کرد و مراودات ایران با سایر کشورها کاهش یافت.

اما در سال  ۱۳۹۴ هم کسری تجاری هشت‌ماهه روند کاهشی داشت و به دو میلیارد و ۶۲۵ میلیون دلار رسید. علت اصلی این اتفاق افزایش صادرات و کاهش واردات بود. البته امضای برجام هم در این موضوع تاثیر مثبت داشت. بعد از آن کسری تجاری سیر صعودی پیدا کرد به طوری که تراز تجاری در هشت‌ماهه سال ۱۳۹۶ به ۸.۵ میلیارد دلار رسید.

در سال ۱۳۹۷ تراز تجاری کشور مثبت شد چراکه در این سال به دلیل افزایش صادرات و کاهش واردات، تراز تجاری کشور به دو میلیارد و ۴۳۲ میلیون دلار رسید.

حال اما گویا پس از دولت سیزدهم که با ترفند محاسبه صادرات نفتی در تراز تجاری توانست برای خود کارنامه مثبت بسازد، دولت چهاردهم نیز به ترفند منحصر‌به‌فرد خود دست یافته و سعی دارد ناترازی ۲٫۵ میلیارد دلاری تجارت در پنج ماه را به عنوان دستاورد در بین افکار عمومی جا بزند.