با افزایش میزان ذرات آلاینده در هوای شهرهای بزرگ کشور از جمله تهران بسیاری از افراد از این بحران به نام زندگی شهروندان در اتاق ذرات آلاینده با غلظت بالا سخن میگویند، شرایطی که با توجه هجوم ذرات آلاینده در حال تبدیل شدن بحرانی همیشگی است که کلانشهرها را خفه میکند و به نظر میرسد تنها راه رهایی از آن بارش باران و برف است.
به گزارش بازار اصناف آنلاین به نقل از وقایعنیوز: الهام صادقی- اگرچه تا چندسال قبل توسل به راهکارهای نخنمایی مانند زوج و فرد شدن تردد خودرها از درب منزل، تعطیلی مدارس دانشگاهها و ادارات یا به عبارتی دورکار شدنشان تا حدی میتوانست در مقابله با جولان ذرات آلاینده در شهرهای بزرگ از جمله تهران نتیجه بخش باشد، آلایندههایی که در آن سالها البته گاه و بیگاه آن هم در فصول سرد سال به معضلی فصلی به دلیل وارونگی دما تبدیل میشدند، اما یکی دو سالی است که دیگر این ایدهها نیز نه تنها گرهای از مشکل آلودگی هوا باز نمیکند، بلکه به یک شیوه تکراری بی اثر و بی نتیجه تبدیل شده است.
مصداق بارز این امر شرایطی است که این روزها ساکنان تهران و بسیاری از کلانشهرها دارند. وضعیتی که موجب شده تا چند روز قبل سازمان هواشناسی کشور از افزایش شدید آلودگی هوا در پنج کلانشهر و بالا رفتن شاخص آلودگی تا آستانه خطرناک در صورت عدم مهار منابع آلاینده هشدار دهد. آنچه که در قالب هشدار نارنجی رنگ سازمان هواشناس بوده و در راستای پیش بینی احتمال خسارتهای احتمالی جهت آمادهباش دستگاههای مسئول برای مقابله صادر میشود. همچنین اظهار نظر اخیر محمداسماعیل توکلی، رییس سازمان اورژانس استان تهران درباره این موضوع که در بازه زمانی هشت روز ۳۵۷ نفر جان باختند که می تواند آلودگی هوا در آن نقش داشته باشد، نکته مهم و قابل تامل دیگری در این زمینه است.
باز هم باران به داد تهرانیها رسید
این در حالی بوده که در چند روز اخیر نیز تهران در فهرست یکی از ۱۰ شهر آلوده جهان بوده حتی در روز پنجم آذر براساس اطلاعات منتشر شده در سایت شرکت فناوری کیفیت هوا با عنوان «IQAir»، پایتخت کشورمان با شاخص ۲۳۳ عنوان آلودهترین شهر جهان را به خود اختصاص داد، دقیقا در همان روزی که مدارس و دانشگاهها غیر حضوری، کارمندان ادارات دولتی دورکار بودند و طرح زوج فرد خودروها از درب منازل برای پایتختنشینان چند روزی بود که شکل اجرایی داشت.
آنچه که به وضوح نشان میدهد این تدابیر هیچ کارکردی ندارند و شاید اگر پیشتر نیز نتیجه بخش بودند، بخش اعظمی از موفقیت آنها به وزش باد و بارشهای مربوط به فصول سرد سال بازمیگشت عواملی که به تدریج کم و کمتر شدند و در سال جاری نیز به نظر میرسد آسمان بسیاری از کلانشهرها از جمله تهران رنگی از بارش قابل توجهی را به خود ندیده است و البته بارش شب گذشته تنفس صبحگاهی را برای شهروندان امروز تسهیل کرده است.
به این ترتیب اکنون واقعیتی که با آن مواجه هستیم شامل این موضوع میشود که آلودگی دیگر یک معضل فصلی نیست، بلکه یک تهدید دائمی برای سلامت میلیونها ایرانی به شمار میرود.
آلودگی هوا در ماه جاری به سطوح خطرناکی رسیده است. شاخص AQI تهران در روزهای اخیر بین ۱۶۴ تا ۲۰۰ نوسان داشته و در برخی نقاط این رقم بیش از ۲۰۰ به عبارتی سطح بسیار ناسالم بوده است، در تهران غلظت ذرات ریز معلق که اصلیترین آلاینده است، به ۹۹ میکروگرم بر متر مکعب رسیده، که ۱۹.۸ برابر حد مجاز سالانه سازمان بهداشت جهانی است. البته دیگر کلانشهرها نیز وضعیت مشابهی دارند، به طور نمونه اصفهان و مشهد در سطح ناسالم برای همه قرار گرفتهاند و هشت شهر عمده ایران تنها ۶ روز هوای پاک در سال جاری تجربه کردهاند.
بر اساس گزارشهای WHO، آلودگی هوا در ایران سالانه باعث مرگ زودرس حدود ۵۹ هزار نفر میشود، که نزدیک به هفت هزار مورد آن تنها در تهران است. این آمار نشاندهنده افزایش ۱۵ درصدی مرگهای مرتبط با آلودگی نسبت به سال گذشته است، که دلیل عمده آنها بیماریهای تنفسی، قلبی و سرطان ریه است.
سوخت کثیف تا جغرافیای خشن
آلودگی هوای ایران نه تنها نتیجه عوامل طبیعی، بلکه محصول سیاستهای ناکارآمد و زیرساختهای فرسوده است. مواردی مانند استفاده از سوخت مازوت در نیروگاههای، سوزاندن سوختهای آلاینده، حجم بالای ترافیک تردد، تردد خودروهای فرسوده و تغییرات اقلیمی که موجب شده تا اکنون وضعیت بحرانی را در زمینه جولان ذرات آلاینده تجربه کنیم.
در توضیح بیشتر میتوان به این موضوع اشاره داشت که روزانه بیش از ۲۱ میلیون لیتر مازوت که سوخت سنگین و آلاینده است در نیروگاهها میسوزاند، که به نظر میرسد دلیل این امر به تحریمها و کمبود گاز طبیعی باز میگردد.
ضمن اینکه طبق اخبار منتشر شده سال گذشته به دلیل عدم تامین سوخت گاز برای واحدهای نیروگاهی رکورد مصرف مازوت در یک دهه اخیر شکسته شده است، سوختی که حاوی سطوح بالایی از گوگرد و ذرات معلق بوده و به طور قطع مسئول بخش قابل توجهی از آلودگی زمستانی به شمار میرود. از سوی دیگر تهران با بیش از چهار میلیون خودرو، که بسیاری از آنها استانداردهای یورو ۲ یا پایینتر دارند، روزانه هزاران تن آلاینده تولید میکند. وابستگی به خودروهای شخصی و سوخت بیکیفیت، به دلیل تحریمهای بینالمللی، این مشکل را تشدید کرده است.
البته این همه ماجرا نیست چرا که به کارخانههای حاشیه شهرها، مانند پالایشگاهها و نیروگاهها نیز با سوخت فسیلی کار میکنند که این مقوله نیز موجب تولید و انتشار آلایندههایی مانند SO2 و NO2 منتشر میشود. در نهایت جغرافیای تهران به دلیل محاصره شدن توسط کوههای البرز مانند یک حوضچه آلودگی عمل کرده و بادهای ضعیف و عدم بارش، ذرات را محبوس میکند. در این میان تغییرات اقلیمی در سالهای اخیر نیز نقش مهمی در این زمینه داشته است، به طور مثال میتوان به کمبود بارش در سال جاری اشاره کرد، اینکه تهران تنها ۲۰ درصد بارندگی معمول را تجربه کرده است، ضمن اینکه وارونگی دما نیزآلودگی را تشدید و پایدار نگه کرده است. وضعیتی که به چشم انتظاری برای بارش باران و وزش باد دامن زده است.
راهکارهای نخنما تا شکست ایده زوج و فرد خودروها
در این میان اگرچه به نظر میرسد تا چند سال پیش، تدابیری مانند زوج و فرد از درب منزل، تعطیلی مدارس و دورکاری ادارات تا حدی موثر بودهاند، اما اکنون به شیوهای تکراری و بیاثر تبدیل شدهاند. به طور نمونه باید گفت؛ در پنجم آذر، با وجود اجرای این طرحها، تهران همچنان آلودهترین شهر جهان بود که این امر اثباتی بر ناکارآمدی این راهکار است.
راه حلهایی که به نظر میرسد درصد بالایی از موفقیتهای قبلیشان عمدتاً به باد و بارش وابسته بود، که حالا با تغییرات اقلیمی کاهش یافته است. به این ترتین این رویکردها، بدون رفع عوامل تولید کننده آلایندهها، تنها مسکنی موقت بر صورت بحران بوده که حتی منجر به افزایش آلودگی در بلندمدت شدهاند، زیرا شهروندان را به سمت خودروهای بیشتر سوق میدهند.
استراتژیهای نوین برای هوایی پاک راه نجات
براین اساس و به طور قطع برای مقابله واقعی، نیاز به راهکارهای ساختاری و بلندمدت است. بر اساس گزارشهای UNDP و PMC، پیشنهادهای کلیدی مانند؛ استقاده از فناوریهای هوشمند، انرژی پاک و حمل و نقل عمومی پیشرفته یا افزایش فضای سبز که در دسترسترین راهکارهای اثرگذار در این زمینه به شمار میروند.
به طور نمونه انتقال به گاز طبیعی و انرژیهای تجدیدپذیر مانند خورشیدی، که پتانسیل کشورمان در این زمینه بالا است، کاهش مصرف مازوت از طریق سرمایهگذاری در زیرساختها را به دنبال دارد، ایدهای که میتواند آلودگی را تا ۴۰ درصد کاهش دهد. در کنار آن گسترش خطوط و ایستگاههای مترو و اتوبوسهای الکتریکی در کنار استانداردسازی خودروها با یورو ۶ را میتوان از جمله برنامههایی دانست که قادر است در کنار دیگر تدابیر مربوط به طرح جامع کاهش آلودگی ترافیک را ۳۰ درصد کم کند.
استفاده از سنسورهای اینترنت اشیاء (IoT) برای نظارت و اعمال جریمههای سنگین بر صنایع آلاینده نیز ایده دیگری در این زمینه است. در این راستا البته شبکههای جهانی توسعهٔ ملل متحد UNDP)) یک نقشه راه استراتژیک برای کاربرد فناوریهای هوشمند در ایران پیشنهاد کرده است، که میتواند مورد بررسی کارشناسان کشورمان قرار گیرد.
علاوه براین ابتکار WHO برای کاشت درخت در تهران، که میتواند آلایندهها را جذب کرده و تاب آوری شهری را افزایش دهد. همچنین، ادغام سیاستهای آب و هوایی مانند بهینهسازی آبیاری برای مقابله با خشکسالی هم میتواند در این زمینه نقش مهمی را ایفا کند. در کنار همه این موارد اما همکاری بینالمللی نیز به طور قطع اثر قابل توجهی خواهد داشت، زیرا با رفع تحریمها، دسترسی به فناوریهای سبز میتواند تحولآفرین باشد، به طور قطع این راهکارها، اگر با تعهد دولتی اجرا شوند، میتوانند تا حدود پنج سال آینده آلودگی را به سطوح ایمن برسانند و جان هزاران نفر را نجات دهند.
زمان اقدام فوری رسیده است
آلودگی هوا در ایران نه تنها یک مسئله زیستمحیطی، بلکه یک بحران اقتصادی و بهداشتی است که سالانه میلیاردها دلار خسارت وارد میکند. با ادامه روند فعلی، تهران و کلانشهرها ممکن است به شهرهایی غیرقابل سکونت تبدیل شوند، به ویژه اگر به دلیل تغییرات اقلیمی که در سالهای اخیر شاهد آن هستیم دیگر وزش باد و بارش مانند گذشته به داد شهروندان نرسد. این در حالی بوده که با استراتژیهای مبتنی بر علم و تعهد، میتوان این سم را از آسمان زدود و براین اساس حالا نوبت متولیان امر، مسئولان و کارشناسان است تا از حرف به عمل گذر کنند، پیش از آن که دیر شود و مقابله با این بحران پرهزینه و شاید دور از دسترس باشد.
