فرافکنیها در آلودهسازی مهمترین آبخوان صدرا ـ باجگاه ادامه دارد!
فاطمه مقدم ـ خبرنگار شهرمردم
به گزارش بازاراصناف به نقل از شهرمردم ، با افزایش جمعیت صدرا و تکمیل ظرفیت تصفیهخانهها، پساب فاضلاب دوباره به محیطهای طبیعی و شمالغرب شیراز سرریز شده و مشکلات زیستمحیطی را تشدید کرده است.
رشد سریع جمعیت شهر صدرا در سالهای اخیر بیشتر از انتظار مسئولان استانی بوده است. اکثر زیرساختهای این شهر ظرفیت پاسخگویی به این جمعیت در حال افزایش را ندارند. تصفیهخانهٔ فاضلاب شماره یک در شرق صدرا یکی از زیرساختهایی است که در سالیان اول شکلگیری شهر صدرا ساخته شده و تصفیهخانهای با ظرفیت ۹۰ هزارنفری بود که بخش محدودی از فاضلاب را میتواند جمعآوری و تصفیه کند و با افزایش جمعیت بهسرعت پر شده و تصفیهخانهٔ شماره ۲ نیز سالهاست که به دلایل مختلف چون مشکلات مالی، کمبود لوله، لغو قرارداد پیمانکار و فرایند طولانی جذب پیمانکار جدید، ماههاست با کندی پیش میرود و تنها بخش کوچکی از آن به تصفیهٔ اولیهٔ فاضلاب، یعنی تنها به صورت جدا کردن جامدات از فاضلاب، مشغول است و پساب بهصورت تصفیهنشده رها میشود.
بههرروی این تأسیسات کمظرفیت شهر نهتنها توان تصفیهٔ کافی ندارد، بلکه باعث انتشار بوی نامطبوع در شرق صدرا و هدایت بخشی از پساب خروجی به سمت شمالغرب شیراز شده است و نگرانیهایی دربارهٔ تأثیر آن بر منابع طبیعی، سکونتگاههای پیرامونی و سلامت مردم بهوجود آمده است.
بر اساس گزارشها و البته مشاهدات میدانی، پساب تصفیهخانهٔ صدرا سالهاست که از روی سازندهای آهکی عبور کرده و وارد سفرههای زیرزمینی منطقه میشود. این مسئله آلودگی قنوات جوادیه، منابع زیرزمینی تنگ قرهپیری و آب مورد استفادهٔ باغداران را محتملتر کرده است. حجم پساب رهاشده نیز قابل توجه است و گفته میشود بیش از یکصد لیتر بر ثانیه پساب وارد این بستر حساس میشود و بخشی نیز بهصورت حوضچههای آب بر سطح زمین قابل مشاهده است. از آنجا که منطقهٔ تنگ قرهپیری از نظر هیدروژئولوژیک اهمیت بالایی دارد و آبخوان آن نقش مهمی در تأمین آب شرب، کشاورزی و قنوات محلی ایفا میکند، بنابراین ورود فاضلاب تصفیهنشده به آن تهدیدی جدی برای منابع آب و سلامت عمومی محسوب میشود. ادامهٔ این روند نهتنها منابع آب و خاک منطقه را آلوده میکند، بلکه میتواند زمینهساز یک بحران زیستمحیطی و بهداشتی گستردهتر در شمالغرب شیراز و شهر صدرا شود. اجرای شبکهٔ فاضلاب در فاز ۲ بهدلیل مشکلات مالی، کمبود لوله، لغو قرارداد پیمانکار و فرایند طولانی جذب پیمانکار جدید ماههاست با کندی پیش میرود. این شرایط موجب رهاسازی فاضلاب در معابر و حتی تخلیهٔ شبانه توسط برخی ساکنان در جداول شهری شده که تهدیدی جدی برای سلامت و محیطزیست است.
*پساب تصفیهخانهٔ شماره ۲ صدرا کیفیت پایینی دارد و قابل استفاده نیست
در حالیکه اعضای شورای شهر صدرا چندی پیش از عملکرد آبفا در ساخت تصفیهخانه در غرب شهر صدرا بهمنظور پوشش فاز ۲ این شهر بهشدت انتقاد کردهاند، از جمله تأخیر در تأمین یکهزار متر لوله، خاک خوردن مصوبات، توقف اصلاح خطوط مشکلدار، پیگیرینشدن مطالبات پیمانکار و کندی شدید عملیات اجرایی در ساخت و تکمیل این تصفیهخانه، با وجود این انتقادها، آبفا تأکید دارد که محدودیت ظرفیت تصفیهخانهها علت اصلی عقبماندگی پروژهها میدانند و میگویند چون در شرق صدرا تنها یک تصفیهخانهٔ ۹۰ هزارنفری و یک پکیج اضطراری فعال است و در غرب شهر تقریباً هیچ تصفیهخانهای وجود ندارد، به همین دلیل اجرای کامل شبکهٔ فاضلاب فاز ۲ ممکن نیست.
شهردار شهر صدرا در گفتوگو با «شهرمردم» با اشاره به اینکه به دلیل نبود زیرساختهای لازم برای جمعآوری فاضلاب، پساب صدرا به دلیل شیب زمین به تنگ قرهپیری سرریز میشد، گفت: در آن زمان، حتی به دلیل استفادهٔ کشاورزان از این آب برای آبیاری، به دستور دادستان استان محصولات حاصل از زمینهای کشاورزی منطقه در سالهای گذشته امحا شده بود.
مجتبی پارسایی در ادامه افزود: امروزه پسابی که از تصفیهخانه خارج میشود، در حالیکه وضعیت آلودگیهای قبلی را ندارد، از همین تنگ قرهپیری عبور میکند.
وی در ادامه اظهار کرد: بخش عمدهای از پساب تصفیهخانهٔ فاز یک صدرا برای کاربریهای مختلف فروخته میشود. ما نیز در شهرداری صدرا از این پساب برای آبیاری درختان غیرثمری، درختان زینتی و فضای سبز استفاده میکنیم، جایی که بهرهبرداری از این آب امکانپذیر است.
به گفتهٔ پارسایی، در تصفیهخانهٔ شمارهٔ ۲ صدرا، حوضچهها به شکل همان تصفیهخانههای قدیمی به فعالیت خود ادامه میدهند، اما کیفیت پساب تولیدی این حوضچهها نسبت به واحدهای مدرن پایینتر است و محدودیتهایی در استفادهٔ مجدد آن وجود دارد. همزمان، بخشهای مدرن تصفیهخانه (مدولهای جدید) در حال تکمیل و آمادهسازی برای ورود به مدار بهرهبرداری هستند و پس از بهرهبرداری، کیفیت پساب بهطور قابل توجهی بهبود خواهد یافت، در حالیکه پساب فعلی تصفیهخانهٔ شماره ۲ صدرا هنوز برای استفادهٔ مجدد مناسب نیست.
وی در ادامه با تأکید بر ضرورت تسریع پروژههای عمرانی ساخت تصفیهخانهٔ فاز ۲ با توجه به افزایش جمعیت صدرا، افزود: در شهر صدرا در شبکهٔ جمعآوری فاضلاب و هم در تصفیهخانهها نیاز به اصلاح و توسعه داریم تا با نیازهای شهر صدرا هماهنگ شود. از این رو، انتظار داریم زیرساختهای فنی و یا قطر لولهٔ فاضلاب تا معابری که فاضلاب از آن عبور میکند، با احداث شبکههای جدید و تصفیهخانههای اضافی تقویت شود تا جمعآوری و مدیریت پساب فاضلاب با کیفیت و سلامت بیشتری انجام گیرد.
*پساب خروجی از حوضچههای اضطراری صدرا هیچ خطری برای آبهای زیرزمینی ندارد
گرچه در طرح اولیهٔ تاسیس فاضلاب در شهر صدرا ۴۱۸ کیلومتر شبکه دیده شده بود اما طبق گزارشها چیزی بیش از نصف این مقدار شبکه اجرا شده و اجرای تصفیهخانهٔ شماره ۲ با وجود جمعیت روبهافزایش در غرب صدرا نبود تصفیهخانه با ظرفیت لازم، مانع از ادامهٔ کار اجرای تصفیهخانهٔ شماره ۲ شده است. این تصفیهخانه که با ظرفیت محدود کار میکند، فاضلاب نیمهتصفیهشده را در طبیعت رهاسازی میکند؛ جایی که پساب به سبب شیب زمین به دشت مهم قرهپیری روانه و بحران زیستمحیطی جدی ایجاد کرده است.
مدیرعامل آب و فاضلاب شیراز در پاسخ به این پرسش که پساب فاضلاب صدرا از سازندهای آهکی عبور کرده و وارد سفرههای آب زیرزمینی شده و قنوات منطقه را آلوده میکند و این آب همچنان برای آبیاری باغها استفاده میشود، و نقش آبفای شیراز در حفاظت از منابع آب چیست و آیا مطالعاتی برای بررسی میزان آلودگی منابع آب قرهپیری انجام شده است، گفت: هیچ فاضلاب خامی به منطقهٔ قرهپیری سرازیر نمیشود. در صدرا دو تصفیهخانه فعال است: یکی تصفیهخانهٔ اضطراری و دیگری تصفیهخانهٔ شرق صدرا که کارشناسان میتوانند خروجی آن را بررسی کنند و کیفیت پساب آن تأیید شده است.
بهمن بهروزی در پاسخ به این سؤال که حوضچهها در تصفیهخانه صرفاً نقش جدا کردن ذرات معلق و لجن اولیه را دارند و بهطور عمده فقط مواد معلق را کاهش میدهند و کار دیگری انجام نمیدهند، توضیح داد: پساب حاصل از این حوضچهها در تصفیهخانهٔ اضطراری کلرزنی میشود و پساب تولیدی فاقد آلودگی است و هیچ خطری برای آلوده کردن آبهای زیرزمینی ندارد.
وی بررسی آلودگی تنگ قرهپیری، که بر سازند آهکی قرار دارد، و کیفیت آب این منطقه را بر عهدهٔ سازمان آب دانست و گفت: وظیفهٔ ما جمعآوری فاضلاب است. تصفیهخانهٔ فاز ۲ را ساختهایم و در حال بهرهبرداری است و دو مدول جدید نیز دارد که اجرای آنها در حال مناقصه است. پس از تکمیل این دو مدول، هیچ فاضلابی بهصورت سطحی جاری نخواهد شد و در واقع پساب فاضلاب به صنایع یا شرکتها عرضه خواهد شد.
بهروزی با تأکید بر اینکه تصفیهخانههای غرب و شرق صدرا در مدار بهرهبرداری هستند، افزود: خروجی پساب تصفیهخانههای صدرا مورد تأیید محیطزیست است. ما ادعا نمیکنیم که این پساب آب شرب شده، اما تأکید داریم که آلودگی زیستمحیطی ندارد و آبخوان را آلوده نمیکند.
وی همچنین تأکید کرد که مطالعات و پژوهش دربارهٔ میزان آلودگی پسابها بر منابع آب قرهپیری بر عهدهٔ سازمان آب است و گفت: سازمان آب در منطقهٔ قرهپیری چاههای پیزومتری دارد و میتواند بر آبهای جاری به سمت سفرههای زیرزمینی مطالعه و پژوهش انجام دهد. ما نیز در این منطقه چاه آب شرب داریم و اگر پسابهای جاری آلوده بود، آب این چاهها نیز آلوده میشد، در حالیکه کیفیت آب این چاهها سالم و بدون آلودگی است.
مدیرعامل آب و فاضلاب شیراز در پایان خاطرنشان کرد: آلودگی آب خط قرمز ماست و برای جلوگیری از آن، اجرا و رفع مشکلات شبکهٔ فاضلاب از اولویتهای مهم برنامهٔ کاری خود میدانیم.
*تا زمانی که مطالعات کامل نشود، نباید منشأ آلودگی را به یک منبع خاص نسبت داد
در حالیکه منطقهٔ صدرا و دشت پیرامون آن به آبخوانها و سفرههای زیرزمینی شیراز هم متصل هستند، سازمان آب منطقهای فارس طبق قانون موظف به حفاظت، نظارت و مدیریت این منابع است. پایش کیفیت و کمیت آب زیرزمینی، رصد تأثیر پساب و فاضلاب بر آبخوانها و ارائهٔ دادههای شفاف بخشی از وظایف قانونی این سازمان است. اما گفتههای اخیر دربارهٔ «سرازیر شدن پساب فاضلاب صدرا به دشت شیراز» نگرانی بزرگی دربارهٔ قابلیت اجرای این وظایف قانونی بهوجود آورده است.
مدیر محیطزیست و کیفیت منابع آب سازمان آب منطقهای فارس در مورد مطالعهٔ آلودگی منابع آب منطقه و استفاده از آن برای آبیاری باغها گفت: کیفیت آب زیرزمینی در محدودهٔ صدرا، قنوات جوادیه و آبخوان تنگ قرهپیری طی سالهای گذشته و بهطور مستمر پایش شده است؛ نتایج اولیه نشان میدهد که تغییرات کیفی در این منطقه میتواند دلایل مختلفی داشته باشد و نسبت دادن آن به یک منبع مشخص، دیدگاهی دقیق و علمی نیست.
فریدون کرمپور عوامل مؤثر در تغییر کیفیت آب در منطقهٔ قرهپیری را شامل ویژگیهای طبیعی سازندهای آهکی، گسترش کاربریهای شهری، چاههای سنتی فاضلاب و ورود پراکندهٔ پسابها از نقاط مختلف دانست و افزود: برای تکمیل ارزیابیها، مطالعات جامع هیدروژئولوژی و ردیابی مسیر آلایندهها در برنامه قرار دارد و پس از نهایی شدن، نتایج آن بهصورت شفاف ارائه خواهد شد. وی تأکید کرد: ما هیچ موضوعی را بدون مطالعهٔ علمی قضاوت نمیکنیم.
کرمپور در پاسخ به این پرسش که آیا شرکت آب منطقهای فارس بهعنوان متولی حفاظت از آبخوانها اقدامات لازم برای جلوگیری از نفوذ پساب انجام داده یا در این زمینه کوتاهی شده است، توضیح داد: بر اساس قانون، مسئولیت تصفیه و مدیریت پساب با شرکت آبفا، نظارت بر استانداردهای بهداشتی با وزارت بهداشت و کنترل محیطی با سازمان حفاظت محیطزیست است. وظیفهٔ شرکت آب منطقهای طبق قانون، توزیع عادلانهٔ آب، صیانت از آبخوانها و مدیریت کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی است.
وی خاطرنشان کرد: شرکت آب منطقهای برای صیانت از آبخوانها مکاتبات و اخطارهای لازم برای رعایت استانداردهای دفع و استفاده از پساب صادر کرده، نقاط حساس هیدروژئولوژیک شناسایی و گزارش شده، پایش دورهای کیفیت منابع آب انجام میشود و هر موردی که احتمال تهدید برای آبخوان داشته باشد، به دستگاههای مسئول اعلام و پیگیری میشود. بنابراین ادعای «کوتاهی» صحیح نیست؛ زیرا شرکت آب منطقهای در حدود اختیارات قانونی خود اقدام کرده و مدیریت کامل پساب خارج از وظایف این شرکت است.
کرمپور دربارهٔ قوانین مورد استفادهٔ سازمان برای حفاظت منابع آب تصریح کرد: چارچوب قانونی شرکت آب منطقهای مشخص و ثابت است. مهمترین قوانین شامل قانون توزیع عادلانهٔ آب و آییننامههای اجرایی آن، قانون حفاظت و بهسازی محیطزیست، ضوابط فنی استقرار کاربریها در حریم و بستر منابع آب، دستورالعملهای فنی وزارت نیرو و شورای عالی آب، و استانداردهای بهداشتی و محیطزیستی مرتبط با استفاده از پساب و دفع آلایندههاست. وی تأکید کرد که تفاوت در نتایج استعلامها به تغییر شرایط محل، بهروزرسانی اطلاعات فنی و بررسیهای هیدروژئولوژیکی جدید مربوط میشود، نه تغییر قانون.
مدیر محیطزیست و کیفیت منابع آب در پاسخ به پرسش دربارهٔ تفاوت پاسخها در استعلام آرامستان صدرا در سال ۱۳۹۸ و ۱۴۰۲ گفت: دادههای هیدروژئولوژی منطقه تکمیلتر شده، الگوهای جریان آب زیرزمینی تغییر کرده، فشار بر آبخوان افزایش یافته و معیارهای محیطزیستی و بهداشتی سختگیرانهتر شده است. بنابراین پاسخ سال ۱۴۰۲ نتیجهٔ تحلیل جدید و دادههای دقیقتر است و نه تغییر در قانون. این تفاوت نشاندهندهٔ بهروزرسانی دانش فنی و مسئولیتپذیری بیشتر در حفاظت از منابع آب است.
وی در پایان خاطرنشان کرد: شرکت آب منطقهای فارس خود را متعهد به حفاظت از آبخوانها، شفافیت در اطلاعرسانی و همکاری با دستگاههای مسئول میداند. هرگونه نتیجهٔ قطعی دربارهٔ منشأ آلودگیها تنها پس از تکمیل مطالعات علمی اعلام خواهد شد و پیگیریها با جدیت، شفافیت و بر اساس قانون ادامه دارد.
سرازیر شدن پساب فاضلاب صدرا به تنگ قرهپیری و باغات اطراف، تهدیدی جدی برای آبخوانها و سلامت عمومی است. اگرچه مدیرعامل آبفا بیخطر بودن پساب را تأیید میکند، مشخص نیست این پساب برای مصارف کشاورزی یا نفوذ در سفرههای آب زیرزمینی مناسب است یا خیر و با توجه به اینکه در گذشته به دستور دادستان محصولات کشاورزی آبیاریشده با این پساب، آلوده اعلام و امحا شد، بیخطر بودن این پساب برای محیطزیست سؤالبرانگیز است. بههرروی بیش از ۱۰ سال است رهاسازی پساب خام یا نیمهتصفیهشده در طبیعت ادامه داشته و آبفا هنوز درمان نهایی را اجرا نکرده است. سازمان آب منطقهای فارس نیز از انجام مطالعات جامع هیدروژئولوژیکی بر روی این پساب خودداری کرده و مسئولیت حفاظت از آبخوان را به آبفا واگذار کرده است. در حالیکه پساب فاضلاب صدرا وارد دشت شیراز میشود و بسیاری از باغات و اراضی کشاورزی را مشروب و مهمترین آبخوان منطقه را تهدید میکند، به نظر میرسد فرافکنی و پاسخهای مبهم، جایگزین اقدام قانونی و علمی شده و کوتاهی در صیانت از منابع آبی صدرا مشهود است.
