به گزارش اتحادیه عطار، طب سنتی طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO)،  به دانش، مهارت و عملکردهایی بر اساس تئوری، عقاید و تجربیات بومی فرهنگ های مختلف بوده که با هدف حفظ سلامتی، پیشگیری، تشخیص، بهبود و درمان بیماری‌های جسمی و روحی به کار گرفته می‌شوند.

از نقل و قول‌های شفاهی تا پشتوانه پژوهشی

برای هزاران سال انسان‌ها از نواحی مختلف گیاهان یا مشتقات بدن حیوانات برای درمان مشکلات سلامتی خود استفاده کرده‌اند. در آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و خاورمیانه، حدود ۷۰-۹۰ درصد مردم همچنان از انواع مختلف توصیه‌های سنتی به عنوان درمان اولیه استفاده می‌کنند.

طب سنتی در بعضی مناطق از پشتوانه جامع حاوی مطالعات پژوهشی و اسناد علمی تئوری و عملی برخوردار است.

در حالی که در نواحی دیگر این دانش به تدریج از نسل به نسل دیگر کمرنگ شده و تا حد نقل و قول‌های شفاهی تنزل یافته است.

از آنجایی که یک سوم افراد در جوامع مختلف امکان دسترسی به داروهای مدرن را ندارند، ارائه شیوه‌های درمانی سنتی و جایگزین ایمن و مطمئن می‌تواند راهی برای افزایش دسترسی به خدمات بهداشتی و سلامتی فراهم کند.

از اینرو در بعضی مناطق از دنیا، اقوام مختلف در حال بازگشت به اصول و آموزه‌های سنتی و بومی خود هستند.

بیش از ۱۰۰ کشور سازوکارهایی برای داروهای گیاهی دارند

در حال حاضر، بیش از ۱۰۰ کشور سازوکارهایی برای داروهای گیاهی دارند.

اما شیوه‌های طب سنتی در کشورها و نواحی مختلف دنیا با توجه به تفاوت‌های فرهنگی، تاریخی، منش و فلسفه فردی جوامع با یکدیگر متفاوت است.

از جمله انواع رایج طب سنتی در دنیا می‌توان به طب سنتی چینی، هندی، آفریقایی و طب سنتی ایرانی اشاره کرد.

طب سنتی در بسیاری از کشورها با اصطلاح طب جایگزین یا مکمل شناخته می‌شود.

این در حالی است که در بعضی کشورها طب مکمل یا جایگزین تا حدودی تعریف متفاوتی داشته و به مجموعه گسترده از اقدامات مراقبتی و بهداشتی اطلاق می‌شود که لزوما ممکن است جزوی از سنت خود آن جامعه نبوده و هنوز با سیستم مراقبت سلامت آن ادغام نشده است.

طب سنتی ایرانی چیست؟

طب سنتی ایرانی شامل مجموعه‌ای از تمام دانش و دستورالعمل‌هایی است که از زمان باستان (از حدود ۸۰۰۰ سال پیش از میلاد) تا کنون در ایران برای تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری بکار برده می‌شده است.

طب سنتی ایران از دو شاخه اصلی تئوری (که در مورد وضعیت و تغییرات بدن انسان و علل و نشانه‌های سلامتی و بیماری بحث می‌کند) و عملی (دانش چگونگی حفظ سلامتی و چگونگی بازگرداندن آن پس از بروز بیماری‌ها) تشکیل می‌شود.

در طب سنتی ایرانی، عملکردهای فیزیولوژیک بدن بر مبنای هفت فاکتور سنجیده می‌شوند که عبارتند از: عناصر (ارکان)، مزاج، اخلاط، ارگان (اعضا)، ارواح، قوا و عملکرد (افعال).

در طب سنتی ایرانی توجه اصلی بر پیشگیری از بیماری است تا درمان آن.

بر این اساس شش فاکتور مهم و ضروری برای حفظ سلامتی در طب سنتی ایرانی عبارتند از: هوا، نوشیدنی و غذا، خواب و بیداری، تخلیه و نگهداری، تحرک فیزیک و آرامش، فعالیت ذهنی و آرامش روحی.

در طب سنتی ایران علت اغلب بیماری‌ها ناشی از برهم خوردن تعادل اخلاط و مزاج است.

لذا درمان یا تجویز دارو نیز عمدتا با هدف بازگرداندن این تعادل از طریق استفاده از مزاج‌های متضاد آن پایه‌ریزی می‌شود.

مثلا اگر بیماری در اثر سردی طبع ایجاد شده باشد، درمان آن از طریق تجویز موادی با طبع گرم صورت می‌گیرد.

توسعه دارو‌های مدرن و استفاده در زندگی روزمره

توسعه دارو‌های مدرن مستلزم سال‌ها کار تحقیقاتی و خطوط تولید پیشرفته است که عموما منجربه هزینه بالای تمام شده محصول دارویی می‌شوند.

این درحالی است که استفاده نادرست از داروهای مدرن، مثلا آنتی‌بیوتیک‌ها ضمن ایجاد مقاومت دارویی و ضرورت توسعه داروهای جدیدتر، به علت فرایندهای ساخت شیمیایی (که همواره راندمان و خلوص ۱۰۰درصد ندارند) معمولا همراه با ترکیبات ناخواسته و در نتیجه عوارض جانبی هستند.

این در حالی است که در طب سنتی همواره از موادی طبیعی و نه سنتزی استفاده می‌شود، لذا از نظر هزینه و عوارض جانبی به صرفه‌تر و ایمن‌تر هستند.

یکی از جنبه‌های بسیار رایج در طب سنتی استفاده از گیاهانی با خواص دارویی است.

استفاده از این گیاهان در زندگی روزمره تا حدی تاثیرگذار است که حتی برای درمان بیماری‌های صعب‌العلاج نیز می‌توان به آنها امید داشت.

تقریبا یک چهارم داروهای مدرن امروزه در اصل منشاء طبیعی دارند که پیش‌تر از آنها در طب سنتی نیز استفاده ‌شده است.

همچنین از حدود ۱۲۱ داروی مختلف مورد استفاده در درمان سرطان، ۹۰ مورد آنها از گیاهان مشتق شده‌اند.

در این مورد می‌توان به عصاره آرتمیسینین (گندواش یا درمنه) اشاره کرده که برای درمان مالاریا و همچنین سرطان بکاربرده می‌شود.

اهمیت درمانی این گیاه در حدی بوده که برای یابنده آن جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی را در سال ۲۰۱۵ به ارمغان آورد. این جایزه با یابنده avermectin که اتفاقا آن نیز منشاء طبیعی دارد (اسخراج شده از نوعی میکروارگانیسم موجود در خاک) به اشتراک گذاشته شد.

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، استفاده از گیاهان دارویی در طی سال‌های گذشته نقش بسیار چشمگیری در درمان و کنترل بیماری سارس در چین داشته است.

ارزش بازاری معادل ۶۰ میلیارد دلار برای گیاهان دارویی در سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۵ گزارش شده است و امیدهای زیادی برای استفاده از این گیاهان در ارتقاء سلامت جوامع وجود دارد.